VỊ KIẾN TRÚC SƯ KHIẾN CẢ THẾ GIỚI GHEN TỊ VỚI NHÀ Ở XÃ HỘI TẠI SINGAPORE
Các căn hộ chung cư cao tầng ở Singapore, với tầm nhìn toàn cảnh ra cảnh quan nhiệt đới, từ lâu đã được biết đến với không gian thoáng mát, tràn ngập ánh sáng và rộng rãi. Ban đầu, những căn hộ này có giá cả phải chăng, giúp tăng tỷ lệ sở hữu nhà ở Singapore. Tuy nhiên, hiện nay, một số căn hộ đang được bán với giá hơn 1 triệu USD, mức giá không thể tưởng tượng được trước đây.
“Tôi rất buồn khi thấy điều đó vì nhà ở xã hội phải đồng nghĩa với tính phải chăng,” ông Liu Thai Ker, nhà quy hoạch đô thị nổi tiếng với cách tiếp cận nhà ở xã hội của Singapore, cho biết.
Hiện nay, ở tuổi 86, Tiến sĩ Liu được coi là kiến trúc sư của Singapore hiện đại nhờ vai trò giám sát phát triển hơn một nửa trong số hơn một triệu căn hộ thuộc nhà ở xã hội tại quốc gia thành phố nhỏ và thịnh vượng này với 5,6 triệu người.
Nhưng vào những năm 1960, tình hình kinh tế của đất nước rất khác biệt. Đó là một trong những thành phố nghèo nhất Đông Nam Á, nơi ba phần tư cư dân sống trong các khu ổ chuột chật chội và bẩn thỉu, với những ngôi nhà tạm bợ được gọi là “khu ổ chuột”. Lúc đó, Tiến sĩ Liu đang làm việc tại văn phòng của kiến trúc sư IM Pei ở New York sau khi tốt nghiệp Đại học Yale với bằng thạc sĩ quy hoạch đô thị. “Sau bốn năm, tôi cảm thấy rằng nước Mỹ thực sự không cần tôi; họ có quá nhiều kiến trúc sư,” ông chia sẻ. “Vì vậy, tôi bắt đầu nghĩ đến việc trở về.”
Ông trở về năm 1969, nhận công việc đứng đầu đơn vị thiết kế và nghiên cứu tại Ban Nhà ở và Phát triển Singapore. Một trong những nhiệm vụ chính của ông là tạo ra “thị trấn mới” – các trung tâm đô thị quy hoạch cho Singapore. Với một số nghiên cứu, ông quyết định rằng Singapore mới sẽ bao gồm các khu phố tự cung tự cấp với trường học, cửa hàng, quán ăn ngoài trời và sân chơi.
Tiến sĩ Liu cũng muốn tránh loại hình nhà ở xã hội mà ông đã thấy ở Mỹ và châu Âu, nơi các căn hộ đối diện nhau với hành lang trung tâm ít ánh sáng. Ông cũng muốn thúc đẩy cảm giác cộng đồng giữa các cư dân. Để làm được điều đó, ông đã hỏi các nhà xã hội học về số lượng gia đình nên sống gần nhau để tối đa hóa sự tương tác xã hội. Câu trả lời là sáu đến tám, vì vậy mỗi hành lang sẽ chia sẻ sáu đến tám căn hộ, giúp hàng xóm dễ dàng giao lưu.
Khi nhà ở xã hội theo tầm nhìn của ông bắt đầu được xây dựng và thành công được công nhận, Thủ tướng đầu tiên của Singapore, ông Lý Quang Diệu, đã giao cho Tiến sĩ Liu một mục tiêu đầy tham vọng: tái định cư tất cả những người vẫn sống trong khu ổ chuột trước năm 1982. Đến năm 1985, hầu hết người Singapore đều có một ngôi nhà. “Ông ấy thường nói với tôi rằng các triệu chứng của một thành phố lạc hậu là: một, người vô gia cư; hai, kẹt xe; ba, lụt lội; và bốn, không khí ô nhiễm,” Tiến sĩ Liu nói về ông Lý, cha đẻ của Singapore hiện đại.
Trong thời gian ông Lý lãnh đạo – người vừa bị chỉ trích vì đàn áp tự do, vừa được khen ngợi vì biến đất nước thành một cường quốc kinh tế toàn cầu – nhà ở xã hội không chỉ là đặt một mái nhà trên đầu người dân mà còn nhằm thúc đẩy chính sách của chính phủ. Chính phủ liên kết các căn hộ giá rẻ với chính sách gia đình của họ, hỗ trợ Đảng Hành động Nhân dân cầm quyền và thúc đẩy sự hòa nhập. Năm 1989, chính phủ của ông Lý đã ban hành chính sách yêu cầu mỗi khu nhà hoặc khu phố phải có sự cân bằng về các nhóm sắc tộc chính trong thành phố – Trung Quốc, Mã Lai và Ấn Độ, nhằm ngăn chặn các khu vực chỉ có một nhóm dân tộc sinh sống.
Tiến sĩ Liu cho biết ông ủng hộ ý tưởng hòa nhập vì những xung đột sắc tộc bạo lực đã xảy ra vào thời điểm Singapore trở thành độc lập năm 1965. “Tại phương Tây, các chuyên gia lên án đó là kỹ thuật xã hội vì bạn đang can thiệp vào tự do của cá nhân,” Tiến sĩ Liu nói. “Nhưng chúng tôi đã làm điều đó – và thành công.”
Tiến sĩ Liu đến Singapore năm 1944 từ Malaysia khi mới sáu tuổi. Cha ông, Liu Kang, là một nghệ sĩ thành công ở Thượng Hải, đã chạy trốn đến Malaysia trong Thế chiến II. Sau khi mẹ ông yêu cầu ông học kiến trúc để giúp gia đình kiếm tiền, Tiến sĩ Liu đã giành được học bổng và theo học khóa học bán thời gian tại Đại học New South Wales ở Úc, nơi ông vừa làm việc vừa học. Ông tốt nghiệp với hạng nhất.
Sau đó, Tiến sĩ Liu đến Yale, nơi ông được lựa chọn đi học thêm về thiết kế đô thị tại Đại học Harvard hoặc làm việc với Pei. Ông chọn làm việc với Pei, nơi ông học được tầm quan trọng của “dòng chảy” và “hài hòa” trong thiết kế các tòa nhà, các khái niệm mà ông đã áp dụng tại Singapore.
Từ năm 1989 đến 1992, Tiến sĩ Liu là Giám đốc điều hành và nhà quy hoạch chính của Cơ quan Tái phát triển Đô thị Singapore. Năm 1991, ông tạo ra “Kế hoạch Khái niệm”, chia Singapore thành năm vùng, mỗi vùng trở thành một thành phố nhỏ để người dân không phải rời khỏi khu vực để mua sắm hoặc khám bệnh. “Mức độ tiện lợi mà chúng ta trải nghiệm ở Singapore ngày nay phần lớn là nhờ Tiến sĩ Liu và nhóm của ông,” ông Heng Chye Kiang, giáo sư trường Cao đẳng Thiết kế và Kỹ thuật tại Đại học Quốc gia Singapore, cho biết.
Sau khi rời lĩnh vực công, Tiến sĩ Liu đã thực hiện công việc quy hoạch đô thị ở khoảng 60 thành phố của Trung Quốc, bao gồm cả Phúc Châu, nơi ông gặp quan chức địa phương cao nhất, một người tên là Tập Cận Bình. Ông Tập đã yêu cầu ông thiết kế sân bay Phúc Châu, một dự án mà ông Liu ban đầu từ chối vì chưa từng làm sân bay trước đó. Vài tháng sau, ông Tập, nhà lãnh đạo tương lai của Trung Quốc, đã đến Singapore và yêu cầu ông xem xét lại, và lần này ông đồng ý.
Ở tuổi 79, Tiến sĩ Liu bắt đầu công ty tư vấn riêng và hiện đang tư vấn cho Fiji và các chính quyền tỉnh Tứ Xuyên và Quảng Đông ở Trung Quốc về quy hoạch đô thị. Ông làm việc năm ngày một tuần, điều mà ông nói “làm chậm quá trình lão hóa của não và cơ thể tôi”.
Tiến sĩ Liu cho biết một trong những nhiệm vụ chính của ông khi làm việc cho chính phủ về nhà ở xã hội là đảm bảo giá sẽ “tăng, nhưng chậm”, để người sở hữu nhà cảm thấy họ “đang sở hữu một thứ có giá trị thương mại”. Nhưng ông cũng muốn đảm bảo rằng giá không tăng quá nhanh để “khiến nhà ở xã hội trở nên không thể chi trả”.
Mặc dù giá kỷ lục trên thị trường thứ cấp đã làm tăng lo ngại về chi phí sinh hoạt ngày càng tăng ở Singapore, một trong những thành phố đắt đỏ nhất thế giới, nhà ở xã hội vẫn còn khá phải chăng – ít nhất là đối với những người đủ điều kiện nhận trợ cấp của chính phủ để mua căn hộ. Ngày nay, gần 80% cư dân Singapore sống trong nhà ở xã hội, và khoảng 90% trong số đó được sở hữu với hợp đồng thuê 99 năm.
Trong một tuyên bố, Ban Nhà ở và Phát triển Singapore cho biết: “Chính phủ vẫn cam kết đảm bảo rằng nhà ở xã hội vẫn còn phải chăng đối với người Singapore.” Các căn hộ trị giá hàng triệu USD được bán trên thị trường thứ cấp, các quan chức chính phủ cho biết, chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số giao dịch; tính đến tháng 5, 54 căn hộ như vậy đã được bán với giá hơn 1 triệu USD. Các gia đình mua trên thị trường thứ cấp được nhận trợ cấp nhà ở lên đến khoảng 60.000 USD, nhưng họ phải đáp ứng một mức trần thu nhập.
Bắt đầu từ nửa cuối năm nay, người độc thân từ 35 tuổi trở lên sẽ đủ điều kiện mua căn hộ một phòng ngủ từ chính phủ ở bất kỳ địa điểm nào; trước quy định mới, họ bị hạn chế ở một số khu vực nhất định.
Tiến sĩ Liu cho biết mô hình của Singapore có thể được sao chép ở các quốc gia khác, nhưng ông thừa nhận rằng con đường của ông đã được thuận lợi nhờ chính phủ thực thi một luật cho phép mua đất với giá thị trường, điều này giúp ông dễ dàng hơn trong việc có được các lô đất để phát triển. “Hầu hết các quốc gia dân chủ khác sẽ gặp khó khăn trong việc làm điều đó vì các chủ đất sẽ phản đối,” Tiến sĩ Liu nói.
Khi được hỏi về bất kỳ hối tiếc nào, Tiến sĩ Liu đã đề cập đến hai điều: Ông đáng lẽ nên tạo ra các đường xe đạp cho thành phố, ông nói, và “bảo tồn vài hecta các túp lều ổ chuột với các con đường đất để thế hệ trẻ có thể thấy”. Ông nói thêm, “Sau đó họ sẽ thực sự biết chúng ta đã đi được bao xa.” – The New York Times.
